Aandacht voor ventilatie in keukens bij residentiële nieuwbouw of ingrijpende energetische renovatie

Binnenluchtkwaliteit wint de laatste jaren sterk aan aandacht bij bewoners en overheden. Hoe beter we onze woningen isoleren, hoe belangrijker een doordacht ventilatiesysteem wordt. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat ventilatie een belangrijk onderdeel vormt van de EPB-regelgeving. 

In 2016 is het Kwaliteitskader Ventilatie bij BCCA vzw in Vlaanderen opgestart om de kwaliteit van deze ventilatiesystemen in nieuwbouwwoningen en bij ingrijpende energetische renovaties te verbeteren. Bij de oplevering van de ventilatie-installatie wordt een ventilatieprestatieverslag (VPV) opgesteld door erkende ventilatieverslaggevers. Met dit verslag krijgt de bouwheer een overzicht van zijn ventilatie-installatie. Hij kan dit vergelijken met de eisen gesteld in het lastenboek. De EPB-verslaggever heeft dit ventilatieprestatieverslag nodig om de EPB-aangifte op te maken. Omdat de kwaliteit van een ventilatie-installatie sterk bepaald wordt door keuzes die reeds in beginfase van het ontwerp worden gemaakt, is er bij het indienen van de EPB-startverklaring ook een ventilatievoorontwerp (VVO) verplicht. Enkel erkende ventilatieverslaggevers mogen deze documenten en verslagen opmaken.

Het is belangrijk dat de ventilatiedebieten kunnen worden opgemeten. Er moet een goede binnenluchtkwaliteit voor de bewoners zijn en daarom moet de installateur de ventilatie-installatie correct kunnen inregelen en moeten de debieten gerapporteerd worden in de EPB-aangifte. De gevolgen van een slechte ventilatie zijn meestal niet onmiddellijk zichtbaar. Daarom is het van belang deze bij oplevering op te meten.
De meest voorkomende meetmethode is het opmeten aan het ventiel (of het rooster). Hierbij wordt een kap (of conus) over het ventiel geplaatst en de luchtstroom wordt op deze manier gevangen en over een meetsonde geleid. Deze geeft onmiddellijk het luchtdebiet aan. De meettoestellen zijn gemakkelijk te hanteren en we zijn op deze manier zeker dat de lucht ook in de bedoelde kamer terechtkomt.

Meten aan het ventiel betekent wel dat het ventiel toegankelijk moet zijn voor de meting. Ook naar onderhoud van het ventilatiesysteem is het sterk aan te raden dat de ventielen bereikbaar blijven.
Om de kanalen te reinigen worden de ventielen namelijk weggehaald om er met een borstel door te gaan.

Een andere mogelijkheid om te meten is in het kanaal. Vooral bij residentiële toepassingen is dit niet evident aangezien er dan aan een aantal voorwaarden voldaan moet zijn: het kanaal moet voldoende recht zijn, er moet een gaatje in het kanaal gemaakt worden, de meting gebeurt met een ander type meettoestel. Daarenboven vergt het een zekere handigheid om de luchtsnelheid correct te meten en moet er een omrekening van de luchtsnelheid naar debiet gebeuren. Voor sommige ventielen is het echter de enige manier om het debiet correct te meten.

In praktijk stellen we soms vast dat er in een installatie één of meerdere ventielen niet correct opgemeten kunnen worden. Enerzijds omdat het ventiel op zichzelf niet toelaat om het debiet te meten en anderzijds door de locatie van het ventiel. Een ventiel dat door zijn omvang of vorm niet onder de kap van het meettoestel past, kan niet opgemeten worden op deze manier. Een ventiel dat in een hoek weggewerkt zit of slechts gedeeltelijk zichtbaar is, laat ook niet toe om de kap van het meettoestel te plaatsen. In de voorbije jaren werd er al een hele weg afgelegd, maar ventilatieverslaggevers maken de opmerking dat er een specifieke uitdaging blijft in keukens, waar de ventielen om esthetische redenen vaak worden weggewerkt in een omkasting. Hieronder geven we een aantal voorbeelden met aandachtspunten en oplossingen.

Een eerste typische uitvoering is een langwerpig ventilatierooster boven de kast. Deze zijn doorgaans echter te groot voor de kap van het meettoestel. Er bestaan voor sommige meettoestellen wel aangepaste conussen, maar ook niet voor alle formaten van roosters. Bij dergelijke uitvoering wordt er dus best rekening gehouden dat het kanaal dat naar dit rooster leidt, ook toegankelijk is voor een meting in het kanaal (bijvoorbeeld in de kast onder het rooster).

Een andere typische uitvoering is het wegwerken van het ventiel in de keukenkast. Dit kan op voorwaarde dat het ventiel minstens voorafgaand aan de plaatsing van de kast kon worden opgemeten én er een voldoende grote spleet wordt voorzien voor de luchtstroming van of naar het ventiel. Hiervoor werden voorschriften opgesteld door het Vlaams Energie en Klimaatagentschap (VEKA) die u hier kan raadplegen. We illustreren dit met een voorbeeld.

De situatie op de linkse foto is aanvaardbaar. Het ventiel kan worden opgemeten én er is voldoende doorstroming. In de situatie op de rechtse foto zal het ventilatiedebiet niet langer gegarandeerd zijn omdat de lucht onvoldoende kan doorstromen. Er zijn dus verschillende mogelijkheden om een ventiel weg te werken in de kasten. Het debiet moet echter steeds opgemeten kunnen worden, ofwel voorafgaand aan de plaatsing van de kast, ofwel door het openen van een kastdeur of het wegnemen van een paneel.

Op de foto’s van het derde voorbeeld zit het ventiel net op de scheiding van de kast. In elk geval moet ook dan het debiet van het ventiel opgemeten zijn: ofwel vóór plaatsing van de kast, ofwel ernà, als de kast demonteerbaar is. Opdat de ventilatie-installatie correct zou kunnen werken, moet de luchtstroom tussen de keuken en het ventiel immers steeds gegarandeerd zijn. Dat zal niet het geval zijn in deze situatie omdat een deel van het ventiel geblokkeerd wordt. Naar onderhoud van het ventilatiesysteem zal deze situaties ook problematisch zijn. Het zal niet evident zijn om de kanalen te reinigen als het ventiel niet kan gedemonteerd worden.

Op de laatste foto is de doorstroom wel gegarandeerd. Om het debiet te meten zal de plaat demonteerbaar moeten zijn. Als de plaat niet kan weggenomen worden, zal dit er moeten afgesproken worden met de ventilatieverslaggever wanneer dit ventiel wordt opgemeten, zodat de meting gebeurt vóór de kast geplaatst wordt. Naar onderhoud van het ventilatiesysteem zal het in elk geval beter zijn als de plaat kan weggenomen worden of scharnierend bevestigd wordt.

Om aan te tonen dat de ventilatie-installatie correct werkt, is het nodig dat de debieten worden gemeten. De voorbeelden tonen aan dat, mits een aantal voorzorgen, het mogelijk is om ventielen op een esthetische manier in de woning aan te brengen. Een goed doordacht ontwerp van de ventilatie-installatie dat van bij aanvang naar alle betrokken bouwpartners wordt gecommuniceerd en voldoende overleg in elke fase kan onaangename verrassingen bij oplevering vermijden.

Hierbij vindt u enkele nuttige links:

Dank aan

Aydin Senturk, Maarten De Strycker en Renson voor fotomateriaal